Monday, February 4, 2013

თანამედროვე ეგვიპტე

   დღესდღეობით ეგვიპტე ცნობილია მდიდრული და საოცრად ლამაზი ქვიშის პლაჟებით,წითელი ზღვის წარმოუდგენლად ლამაზი წყალქვეშა სამყაროთი,გიზის დიდებული პირამიდით,ნილოსის წმინდა მდინარით,ლუქსორის აკლდამით და უძველესი ცივიზაციის სხვა მრავალი ძეგლებით.

    ეგვიპტის სახელმწიფო ჩრდილოეთ აფრიკის ტერიტორიაზეა განლაგებული.ქვეყანას ჩრდილოეთით ხმელთაშუა ზღვა აკრავს,ხოლო სამხრეთით სუდანი ესაზღვრება.ეგვიპტის დასავლელი მოსაზღვრე ლიბიაა,ხოლო აღმოსავლეთით წითელი ზღვის სანაპირო.ქვეყანას ნილოსი ორ არათანაბარ ნაწილად ჰყოფს.ნილოსის ნაყოფიერ ხეობაში,რომელიც ყველაზე კარგ საცხოვრებელ ადგილად ითვლება,მოსახლეობის 90 პროცენტია დასახლებული.ქვეყნის ძირითადი პეიზაჟი ერთი შეხედვით ერთფეროვანი უდაბნოა,სადაც არანაირი მცენარე არ იზრდება,გარდა,რამდენიმე შემონახული ოაზისისა.სამხრეთის სანაპიროზე,სუეცის არხიდან მოყოლებული თვალწარმტაცი სანახაობა იშლება.სანაპირო ზოლზე გაყოლებული მარჯნის რიფები კი ყველასათვის საინტერესო ადგილია.ასვანის მაღალი ჯებირები,ნილოსის ხეობაში მცხოვრებთ სეზონური ნიაღვრებისგან იცავს.ეს დაბა მოსახლეობას ელექტროენერგიითაც ამარაგებს.ეს ინფორმაცია მოძიებულია ამ წყაროდან  

მსოფლიოს პირველი საოცრებანი

   ძვ.წ.XXVIII საუკუნიდან ეგვიპტეში დაიწყო ფარაონებისათვის განკუთვნილი ძვალშესალაგის პირამიდების მშენებლობა.პირველი პირამიდა ეკუთვნოდა ფარაონ ჯოსერს.ჩვენამდე მოღწეულ ასამდე პირამიდას შორის თავისი სიდიადით გამოირჩევა ფარაონ ხეოფსის პირამიდა.პირამიდის სიმაღლე 147 მეტრს აღწევდა.ხეოფსის პირამიდის მშენებლობა ოც წელს გაგრძელდა.ეგვიპტის პირამიდები დღესაც არქიტექტურია დროის,მაგრამ დროს ეშინია პირამიდების".

   დიდი სფინქსი  ხეოფსის პირამიდის მახლობლად ქვიშიდან ამოზიდულ კლდეში ეგვიპტელმა ოსტატებმა ფარაონისთავიანი ნადირთა მეფის,ლომის ფიგურა გამოკვეთეს.ეს სახელგანთქმული დიდი სფინქსია -ფარაონის ღვთაებრივი წარმოშობისა და ძლიერების სიმბოლო.სფინქსის სიმაღლე 20 მეტრია,სიგრძე კი 20 მეტრს აღემატება.
     დღესაც დგას ძველეგვიპტური სკულპტურის შესანიშნავი ნიმუში,45 საუკუნის ისტორიულ ქარტეხილთა უტყვი მოწმე,ჟამთა უკუღმართობით დამახინჯებული,მაგრამ ამაყი და შეუდრეკელი დიდი სფინქსი,.
    მუმიები  ეგვიპტელებს სწამდათ,რომ ადამიანის სული მუდმივ სამყოფელში გარდასული ადამიანის მხოლოდ კარგად შენახულ სხეულში დაბრუნდებოდა.მუმიფიცირება მეტად რთული და ძვირადღირებული პროცესი იყო.ამის გამო,მუმიის გაკეთება მხოლოდ ფარაონებსა და შეძლებულ ოჯახებს შეეძლოთ.მუმიას ქვის კუბოში სარკოფაგში ჩაასვენებდნენ და პირამიდაში ათავსებდნენ.

კულტურა

      დამწერლობა ეგვიპტური დამწერლობა 3 ათასი წლის განმავლობაში იქმნებოდა.ყველა წერილობითი ძეგლი,რომელმაც ჩვენამდე მოაღწია,იეროგლიფამწერლური დამწერლობის ნიმუშია.იეროგლიფი ბერძნული სიტყვაა:hietes-საღვთო,lyphe-ამოკვეთა,ამოჭრა.იეროგლიფური დამწერლობა უძველესი ხატოვანი ნიშნების დამწერლობაა.პირველი იეროგლიფები ჩნდება ძვ.წ.IV ათასწლეულის ბოლო ხანებიდან.ზოგიერთი იეროგლიფი მთელ სიტყვას გამოხატავს,ზოგიც მის ნაწილს და ამასთან ცალკეულ თანხმოვნებსაც.იეროგლიფურ დამწერლობაში დამხმარე ნიშნებსაც იყენებენ.ამ ნიშნებს დეტერმინატივებს უწოდებენ.ფუნჯით წერა პაპირუსზე ან იშვიათდ,ტყავზე სისწრაფეს მოითხოვდა,იეროგლიფების გამოყვანას დიდი დრო სჭირდებოდა.წიგნები და საქმიანი ქაღალდები ეგვიპტეში განსაკუთებულ,ჭილის "ქაღალდზე"იწერებოდა.იგი პაპირუსისაგან მზადდებოდა ჩვეულებრივ ქაღალდზე გამძლე და მოქნილი იყო.ეს "ქაღალდი"ძვირი ჯდებოდა,ამიტომ უბრალო,ყოფილი ჩანაწერებისა და სასკოლო სავარჯიშოებისათვის ე.წ "ოსტრაკონს"-ბრტყელ ქვას ან თიხის ფირფიტას იყენებდნენ.კალმად ლერწმის ღეროს ხმარობდნენ,მელანს კი ჭვარტლისაგან ამზადებდნენ.

      1789 წელს ნაპოლეონის ექსპედიციის წევრმა მეცნიერმა ეგვიპტეში აღმოაჩინეს როზეტის ქვა,რომელზეც ერთი და იგივე ტექსტი ორ ენაზე ეწერა:ბერძნულსა და ეგვიპტურზე.26წლის შემდეგ ამ ტექსტის საფუძველზე ფრანგმა მეცნიერმა შამპოლიონმა გაშიფრა ეგვიპტური იეროგლიფები.

უმთავრესი ღმერთები

    პტახი--- ერთ- ერთი უმთავრესი ღმერთია და იწოდება ჭეშმარიტების მეუფედ,სამართლიანობის ღვთაებად.ამბობენ რომ პტახი ერთდროულად იყო მზეც(რა) და მთვარეც(თოტი).ითვლებოდა ხელოვნების მფარველად.მისი ენით და გულით შეიქმნა ყველა და ყველაფერი-ღმერთებიც და სხვა არსებებიც.იგი მთელი სამყაროს შემოქმედი.
    ხორი  (ოსირისი ვაჟი)ძველ ეგვიპტელთა ასევე ერთი მთავარი ღმერთია.მისი გამოხატულება ღვთაებრივი არწივი.ითვლება რას და თოტის თანამგზავრად.ზოგჯერ მზის დისკოს სიმბოლოთიც გამოსახავდნენ.ხორის სახელი ყველა ფარაონის სახელში ფიგურირებს.მისი მეუღლე და მდედრული წყვილია ჰ ა თ ხ ო რ ი -სიყვარულის,მხიარულების,ცეკვისა და მუსიკის ქალღმერთი(ბერძენთა აფროდიტე).
   ეგვიპტელთა ადრეული რელიგიური წარმოდგენები უძველეს ეგვიპტეში თითოეულ თემს საკუთარი ღვთაება ჰყავდა.მათ პატივსაცემად თემის ცენტრში ტაძარი იყო აგებული.ტაძარს თემის მიერ არჩეული ქ უ რ უ მ ი ღვთის მსახური განაგებდა.ეგვიპტელთა რწმენით,არსებობდა სააქაო და საიქიო ცხოვრება.სააქაო მათ ადამიანთა დროებით სამყოფლად,საიქიო კი მუდმივ საცხოვრისად წარმოედგინათ.საიქიოს ეგვიპტელები "დასავლეთის ქვეყანას"უწოდებდნენ.მას ღვთაება ოსირისი მართავდა.ოსირისის მეუღლე იყო ისიდა -ნაყოფიერებისა და დედობრივი სიყვარულის ქალღმერთი.დროთა განმავლობაში ეგვიპტელებმა უმაღლეს ღვთაებად მზის ღმერთები:რა,ამონი და ატონი აღიარეს.მათ შორის ეგვიპტელთა განსაკუთრებული განსაკუთრებული პატივისცემით ღვთაება რა სარგებლობდა.ეგვიპტელებს სწამდათ,რომ ღვთაება რა ლოტოსისაგან წარმოიშვა.რას ბაგეთაგან ღმერთები გაჩნდნენ,ხოლო თვალებისაგან -ადამიანები.

ადმინისტრაცია და კომერცია

    ძველ ეგვიპტეში ეკონომიკის დიდი ნაწილი ცენტრალიზებური და მკაცრად კონტროლირებადი იყო. მიუხედავად იმისა, რომ ძველ ეგვიპტელები მონეტებს გვიან პერიოდამდე არ იყენებდნენ, მათ უკვე ჰქონდათ გარკვეული ტიპის ფულისა და ბარტერის სისტემა. მუშებს გასამრჯელოს მარცვლეილით უხდიდნენ.ძვ. V საუკუნის განმავლობაში ეგვიპტეში უცხოეთიდან შემოიღეს მონეტის სახის ფულადი სისტემა. თავდაპირველად მონეტებს იყენებდნენ ძვირფასი ლითონის სტანდარტიზებული ნაჭრების სახით ფულის ნაცვლად, მაგრამ მომდევნო საუკუნეებში საერთაშორისო ვაჭრობა უკვე მონეტებზე იყო დამოკიდებული.

     საგარეო ვაჭრობა--- ძველი ეგვიპტელები უცხო ქვეყნებთან ვაყრობდნენ იშვიათი, ეგზოტიკური საქონლის შემოსატანად, რომელიც ეგვიპტეში არ მოიძებნენოდა. წინადინასტიურ პერიოდში მათ ვაჭრობა დაამყარეს ნუბიასთან ოქროსა და ნელსაცხებლის შემოსატანად. ისინი ასევე ვაჭრობდნენ პალესტინასთან, რაც დასტურდება პალესტინური სტილის ზეთის ლარნაკებით, რომლებიც პირველი დინასტიის ფარაონების აკლდამებში იპოვეს. ძველი ეგვიპტელები ერთობ აფასებდნენ ცისფერ ქვას l a p i s    l a z u l i , რომელიც შორეული ავღანეთიდან შემოჰქონდათ. ეგვიპტის ხმელთაშუაზღვის სავაჭრო პარტნიორთა შორის იყვნენ საბერძნეთი და კრეტა, საიდანაც სხვა საქონელთან ერთად ზეთისხილის ზეთიც შემოჰქონდათ. ფუფუნების საგნებისა და ხე-ტყის იმპორტის სანაცვლოდ ეგვიპტელებს გაჰქონდათ მარცვლეული, ოქრო, სელი და პაპირუსი, სხვა მზა ნაწარმთან ერთად (მათ შორის მინა და ქვის ნაკეთობები.)

   სოფლის მეურნეობა--- მიწის მართვა მნიშვნელოვანი იყო ძველ ეგვიპტეში, ვინაიდან გადასახადები ადამიანის კუთვნილებაში არსებული მიწის ოდენობით იზომებოდა. მიწის დამუშავება დამოკიდებული იყო მდინარეთა ნილოსის ციკლზე. ეგვიპტელები ცნობგნენ სამ სეზონს:  ,, ახეტს" (წყალდიდობა),  ,,პერეტ(მოსავკის მოყვადა), და  ,,შემუს" (მოსავლის აღება). ფერმერები ხნავდნენ და თესდნენ ველებზე, რომლებიც არხებით ირწყვებოდა. მარტიდან მაისამდე ფერმერები მოსავლის იღებდნენ. ხორბალი შემდეგ ფქვავდნენ, ხდიდნენ ლუდისთვის ან ინახავდნენ მომავლისთვის.


ვინ და როგორ მართავდა ეგვიპტეს?

   ფ ა რ ა ო ნ ი  ქვეყნის აბსოლუტური მონარქი იყო სულ მცირე  თეორიულად მაინც ქვეყანასა და მის რესურსებს სრულად განაგებდა. ფარაონი ეგვიპტეში ღვთაებად და ღვთის შვილად მიიჩნეოდა. მის სამეფო ტიტულს ,,რას შვილი" ემატებოდა. ის ქვეყანას მართავდა ოჯახის წევრებისა და ახლო ნათესავების დახმარებით. ისინი დიდგვაროვანებად იწოდებდნენ მათი წრიდან ფარაონი ვეზირს ნიშნავდა. ვეზირს მის მიერ დანიშნული მეურნეობის სხვადასხვა დარგის მმართველები-მოსახლეეები ემორჩილებოდნენ.

     ფ ა რ ა ო ნ ი  ნიშნავდა მონარქს. მონარქს ევალებოდა მის ტერიტორიაზე მდებარე სარწყავი სისტემის წესრიგში მოყვნა, მოსახლეობისაგან სახელმწიფო გადასახადების აკრეფა, აღრიცხვა და ჩაბარება. ძველ ეგვიპტეში ხდებოდა ქვეყნის მოსახლეობის აღწერა. ეს ფარაონისა და ვეზირის საშუალებას აძლევდა მუშა-ხელი დაესაქმებინათ იქ, სადაც სახელმწიფოს სჭირდებოდა.

     მოხელეები და მონარქები, თავდაპირველად, სახელმწიფოს ხარჯზე ცხოვრობდნენ. დროთა განმავლობაში მათი რაოდენობა გაიზარდა და შენახვაც გაჭირდა. ამიტომაც ფარაონმა მათ გამოუყო მიწები, რომლითაც ისინი სარგებლობდნენ მანამ, სანამ თანამდებობები ეკავათ. მონარქებს არ სურდათ მიღებული თანამდებობების დაკარგვა და ცდილობდნენ ეს თანამდებობები მემკვიდრეობით გადაეცათ.

    ეგვიპტის მოსახლეობის ძირითად  ნაწილს მიწათმოქმედი მეთემეები შეადენდნენ, ისინი ამუშავებდნენ მონარქის მიერ მათთვის გამოყოფილ  მინდვრებს, ფარაონის, ტაძრებისა  და მოხელეთა კუთვნილ მიწებს. მონარქისა და მოხელეთა გადაწყვეტილებით მიწათმოქმედ ეგვიპტეში გაჩდნენ სამხედრო ტყვეები. ისინი უფლებააყრილ ადამიანებად ანუ მონებად მიიჩნეოდნენ. მონებს სახელმწიფო ინახავდა და მძიმე სამშენებლო სამუშაოებზე გზავნიდა.

მმართველობა და ეკონომიკა

                                                         სასამართლო სისტემა  

     სასამართლო-იურიდიული სისტემის მეთაური ოფიციალურად ფარაონი იყო,რომელიც აწესებდა კანონებს,განაგებდა მართლმსაჯულებას და კანონს და წესრიგს იცავდა,კონცეგცია,რომელსაც ძველი ეგვიპტელები მაატს უწოდებდნენ.მიუედავად იმისა,რომ ძველი ეგვიპტის სამართლებრივი კოდექსის დოკუმენტური მასალა დღემდე არ შემორჩენილა,სასამართლო დოკუმენთებში ნაჩვენებია,რომ ეგვიპტური კანონები ეფუძნებოდა ზოგად მოსაზრებებს ჭეშმარიტებასა და მცდარზე და მნიშვნელობას ანიჭებდა შეთანხმების მიღწევასა და კონფლიქტების გადაჭრას,დოგმატურ კოდექსებზე მკაცრად დაყრდნობის ნაცვლად.ადგილობრივი საბჭოს უხუცესები,ცნობილი ამეფროგორც "კენბეტები"ახალ სამეფოში,პასუხისმგებლები ი ყვნენ სასმართლო სამსჯავროს გამოტანაზე,რომლებიც მოიცავდა მცირე მნიშვნელობის უთანხმოებებსა და საჩივრებს.უფრო მნიშვნელოვან სამამულო გარიგებებს და აკლამების ძარცვას,იხილავდა "დიდი კენბეტი",რომელსაც ვეზირი ან თავად ფარაონი განაგებდა.

    მცირე დანაშაულისათვის სასჯელი მოიცავდა ჯარიმის დაწესებას,ცემას,სახეზე დაღდასხმას,ან განდევნას.სერიოზული დანაშაული როგორიც იყო მკვლელობა ან გაძარცვა ისჯებოდა ეგზეკუციით,რომელიც გამოიხატებოდა სხეულის ნაწილების მოჭრით,დახრჩობით ან მსჯავრდებულის კოცონზე დაწვით.სასჯელი შეიძლება გავრცელებული იყო დანმაშავის ოჯახზეც.ახალ სამეფოში სასამართლო სისტემაში დიდ როლს თამაშობდა ო რ ა კ უ ლ ი.